Istorija same Gradiške se izdvaja kao posebna i značajna.
Najstarije jezgro Gradiške na području je najviše nadmorske visine današnjeg grada, a to su danas prostor parka i bolničkog kruga. Tu su bila sva jezgra naselja u svim dobima. Prilikom kopanja temelja za zgradu bolnice utvrđeni su arheološki slojevi: praistorijski, antički-rimski, rano-srednjovjekovni, te kasno-srednjovjekovni i turski.

U Ptolomejevoj Geografiji iz 2. stoljeća spominje se i na karti je upisano mjesto Serbinon ili Serbinum (i to ispod planina Biblia ore ili Biblini montes ili Bebym, koje su po mađarskim naučnicima Kozara i Grmeč).
U djelu Itinerarium Antonini iz 2. - 3. stoljeća stoji Servitium.
Na karti zvanoj Tabula Peutingeriana iz 4. stoljeća upisan je Seruitio.
U djelu Notitia dignitatum iz oko 400. g. piše Servitii.
U dijelu Anonymi Ravennatis Cosmographia iz 7 - 8. stoljeća upisano je Serbitium.
Svi navedeni oblici: Serbinon, Serbinum, Servitium, Seruitio, Servitii, Serbitium odnose se na jedno mjesto, a to je po naučnicima, "bez dvoumljenja", današnja Gradiška.

Po službenoj nauci zasnovanoj na podacima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita Srbi su ovamo stigli u 7. stoljeću i to iz Polablja. U vremenu od 7. - 12. stoljeća Srbi su pored raštrkanih naselja pravili i okrugla zemljana gradišča. U Potkozarju dosada je otkriveno preko 30 takvih gradišča.
Na području same Gradiške nalazio se izgleda jedan grozd takvih kružnih gradišča koja su se nalazila raštrkana na širem prostoru današnjega grada.
Gradiška se prvi put posredno spominje 1295. godine kao "Gradiški Brod", dakle kao mjesto gdje se brodi = prelazi Sava.
Osim toga oblika spominje se i samo Gradišče (Gradische), a 1330. godine spominje se i slobodna varoš Gradiška: libera villa de Gradisca u starosrbskoj župi Vrbasu. Gradiška je, dakle, u srednjem vijeku bila značajna kao prijelaz preko Save, pa se u tom smislu najčešće i spominje, naročito u 15 - 16. stoljeću u vrijeme Jajačke banovine i borbi s Turcima, kad su Gradiška, Dubica i Kostajnica bile pod vlašću srpskoga despota Vuka Grgurovića.

Gradiška danas izrasta u srednje razvijen grad, a posljednje dvije-tri godine karakterišu procesi planskog pristupa izgradnji i razvoju moderne urbane i otvorene gradske sredine i opštinskog područja u cjelini.

Opština Gradiška nalazi se u sjeverozapadnom dijelu Republike Srpske, zahvatajući Lijevče polje i Potkozarje, sa površinom od 762 km². Rijekom Savom na sjeveru u dužini od preko 30 km graniči se sa Republikom Hrvatskom, opštinama Novska, Okučani, Stara Gradiška i Nova Gradiška, sa istočne strane sa opštinom Srbac, sa juga najvećim dijelom sa Laktašima i djelimično sa banjalučkom opštinom, a sa zapada i jugozapada kozarsko-dubičkom i prijedorskom opštinom.
Na području opštine živi oko 62.000 stanovnika, a u samom gradu oko 17.000.
Opština ima 69 sela, organizovanih u 54 mjesne zajednice. Najveća seoska naselja su Nova Topola, G. Podgradci, Orahova i Turjak. Cijelo područje opštine je elektrificirano, a u završnoj fazi je telefonizacija seoskog područja. Sva sela su povezana sa sjedištem opštine autobuskim linijama, a iz Gradiške se svakodnevno održavaju autobuske linije prema Banja Luci, Beogradu, Novom Sadu, Subotici, Sarajevu, Zagrebu i drugim mjestima. Gradiška je udaljena od Banja Luke 50 km, od Sarajeva 300 km, od Beograda 280 km, a od Zagreba 130 km.
Preko 100 km magistralnih i regionalnih puteva povezuju Gradišku sa okruženjem, Srednjom i Zapadnom Evropom. Oko 600 km opštinskih puteva povezuje naselja u okviru opštine. U Gradišci se nalazi i jedan od najznačajnijih međunarodnih graničnih prelaza u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini za putnički i teretni saobraćaj.
Gradiška je udaljena 10 km od željeznicke pruge i auto-puta Zagreb–Beograd, a kroz Gradišku prema jugu vodi jedan od najznačajnijih putnih pravaca na potezu Srednja Evropa – Jadran.
Pored rijeke Save, koja je plovna od Siska u Hrvatskoj do ušća u Beogradu, opština je bogata i brdskim rijekama, od kojih su najveće Vrbaška, Jablanica, Jurkovica i Lubina.
Gradiška je locirana na nadmorskoj visini od 92 m, plodna lijevčanska ravnica je na prosječnoj nadmorskoj visini od 110 m, a pojedina sela u brdskom području i do 300 m.