Administrativna služba opštine Mrkonjić Grad

Geografski opis

Mrkonjić Grad je gradsko naselje i sjedište istoimene opštine u jugozapadnom dijelu Republike Srpske, odnosno u zapadnom dijelu BiH. Nalazi se u geografskoj oblasti Bosanska Krajina. Mrkonjić Grad se graniči sa opštinom Banja Luka na sjeveru, opštinom Kneževo na sjeveroistoku,opštinom Jajce na istoku, opštinom Šipovo na jugoistoku, opštinom Glamoč na jugu i opštinom Ribnik na Zapadu. Područje opštine obuhvata 68.455 hektara površine i leži na prosječno 591 metar nadmorske visine. U današnje vrijeme ovdje živi oko 21.000 stanovnika, među kojima Srbi čine potpunu većinu. Osnovna odlika konfiguracije terena opštine je naglašena reljefnost, jer najveći dio pripada brdsko-planinskom prostoru. Naime, Mrkonjić Grad je sa svih strana okružen planinama: Lisina, Dimitor, Čemernica, Manjača i Ovčara.

Opština leži na raskršću veoma značajnih putnih pravaca. Ovuda prolazi : magistralni put M-15 (Mrkonjić Grad –Rogolji –Glamoč-Split), magistralni put M-16 (Banja Luka –Crna rijeka –Jajce-Sarajevo. ) Dobro je povezana sa većim centrima u okruženju i sa međunarodnim auto- putem.

Zastupljena je umjereno kontinentalna klima, a prosječna godišnja temperatura iznosi 9°C. Saobraćajnu mrežu čine magistralne i regionalne saobraćajnice, koje dopunjuje mreža lokalnih puteva.

Najveći dio Mrkonjić Grada pripada brdsko-planinskom području jer je okružen planinama: Lisina (1.467 m), Dimitor (1.483 m), Čemernica (1.338 m), Manjača (1.239 m) i Ovčara (1.576 m). Između planina se nalaze visoravni Podraško polje i Podovi, dok su dolinska područja relativno mala i nalaze se uz vodotoke rijeka. Geološku građu terena sačinjavaju stijene različite po postanku, starosti, fizičko-mehaničkim, geomehaničkim, hidrogeološkim i drugim osobinama. Šire područje opštine izgrađeno je od permotrijaskih, donjokrednih i neogenih sedimenata. Osim toga, ovdje su prisutna i nalazišta minerala: boksita, građevinskog kamena krečnjaka i dolomita, kvarcita i gline. U tektonskom pogledu, područje opštine pripada unutrašnjim Dinaridima i zoni paleozojskih škriljaca i mezozojskih krečnjaka. Osnovni oblici reljefa ovog područja su kraški i fluvijalni, a osnovna strukturna osobina terena je pružanje naslaga u pravcu sjeverozapad-jugoistok.

Istorija

Dosta je tragova koji svjedoče da se čovjek ovdje nastanio još prije 2.500 godina - prvenstveno zbog iskopavanja rude bakra i gvožđa. U doba Ilira ovdje je živjelo pleme Mezeja, u čijem su susjedstvu bili Dalmati i Desidijati. O njihovom prisustvu svjedoče ostaci ilirske keramike (pronađeni ispod Kurbasan kamena kod izvora Suljinovac) i brojne gradine nastale krajem bronzanog doba.

Za vrijeme Rimskog carstva ovuda je prolazio važan put koji je povezivao Dalmaciju sa Panonijom. Počinjao je kod Mliništa i išao do Bočca, a zatim rijekom Vrbas prema sjeveru. Postojalo je još nekoliko važnih puteva - ka Kotoru, Šipovu, Jezeru itd. S obzirom na saobraćajnu i rudarsku važnost kraja još iz predrimskih vremena, ovdje se u antici stvorio splet naselja i priključnih puteva. Prema rezultatima arheoloških istraživanja stjecište i raskršće tih puteva je bilo naselje Leusaba (srednjovjekovno Varcarevo), smješteno ispod Grabeža oko izvora Vrćenac. Tragovi i dijelovi naselja su otkriveni u Starom Selu (rimski žrtvenik), Bjelajcu (nadgrobni spomenik sa tekstom), Majdanu (antička bazilika), Peckoj (rimska tvrđava), Trijebovu (bronzana glava Meduze) i sl.

Integracijom stanovništva iz Majdana i Oćuna sa drevnim naseljem Varcarevom nastaje Novi grad (na turskom Jendže kasaba) . Od tog perioda, naselje počinje da se širi i uvećava sve do današnjih dana. Veliki preporod grad doživljava 1593. god. kada Krzlaraga-rodom Đukanović, podiže svoju zadužbinu (vakuf) na Kolobari (mjesto na kojem se danas nalazi spomenik Kralju Petru I Karađorđeviću), džamiju, 24 dućana, vodovod, pekaru, biblioteku, te osniva fond za unapređenje zanatstva i trgovine. Uspostavljanjem vakufske zadužbine grad dobija ime Varcar vakuf . Ovaj naziv ostaje do 1924. godine kada grad dobija današnji naziv.

U znak zahvalnosti za učestvovanje u prvom bosansko-hercegovačkom ustanku protiv turaka 1875. godine, Kralju Petru I Karađorđeviću–Mrkonjiću, pored toga što grad nosi njegovo ime, stanovništvo podiže spomenik, koji će biti rušen i podizan u nekoliko navrata. Prisustvom različitih vladara na ovom području dolazi i do miješanja različitih kultura koje imaju uticaja na stanovništvo i na izgled samog grada. Prividan prosperitet ovo područje doživljava za vrijeme austro-ugarske. Naime, grade se putevi (dolina Vrbasa), osnivaju se razna kulturno-umjetnička društva, čitaonice, grade se pravoslavne i katoličke crkve, džamije, hotel, te zgrada opštinske administracije i ambulanta. Međutim druga strana prosperiteta je velika eksploatacija prirodnih bogatstava , u prvom redu ruda i šuma.

Značajniji datum u istoriji grada je 25. novembar 1943. godine. Tog dana je održano I zasijedanje ZAVNOBIH-a, na kojem je odlučeno da Bosna i Hercegovina postane šesta federalna jedinica tadašnje Jugoslavije.

Poslijeratni period obilježava razvoj opštine u svim segmentima privrednog i društvenog života. Grad i sela se elektrifikuju, grade se putevi, vodovodi, škole, ambulante, biblioteka, muzej, pozorište, moderan hotel. Osnivaju se i prve radne organizacije iz kojih će kasnije nastati velike fabrike: Tvornica vijaka (400 radnika), Manjača (380 radnika), Lisina (260 radnika) i Mladost (1100 radnika).

Ekonomija i biznis

Na bazi prirodnih i ljudskih resursa Mrkonjić Grad je opština koja je prije rata ekonomski prepoznatljiva po razvoju stočarstva i poljoprivrede u ruralnim područjima i po sitnom zanatstvu na urbanom području. Kompletnu ekonomsku sliku dopunjavala su industrijska preduzeća u državnom (tada društvenom) vlasništvu, i to posebno u sektorima drvne i metalne industrije, građevinarstvu i tekstilnoj industriji.

Obrazovanje

Osnovna škola Ivan Goran Kovačić

U Mrkonjić Gradu radi dječiji vrtić „Milja Đukanović“ sa kapacitetom od 130 djece i 12 vaspitača. Dob djece koja koriste usluge vrtića je od 1,5-6 godina. Osnovno obrzovanje se odvija u 4 matične i 14 područnih škola. Od tog broja , dvije matične škole nalaze seu samom grdu a ostale su u ruralnim dijelovima opštine. U okviru srednjoškolskog centra djeluju dvije škole za srednje obrazovanje Gimnazija i Mašinska škola.

U novijoj istoriji, tokom poslednjeg rata (1992-1995) godina grad trpi veliko razaranje. Povratkom stanovništva na ovo područje počinje njegovo obnavljanje koje traje još uvijek.

Danas je Mrkonjić Grad prosječno razvijena opština.

Privreda

U privredno-administrativnoj podjeli Republike Srpske, opština Mrkonjić Grad pripada banjalučkoj regiji. U poređenju sa ostalim privrednim regijama,banjalučka je prostorno i populaciono najveća i ekonomski narazvijenija, a ima obilježje visokog stepena urbanizacije i industrijalizacije. Prvu radnu organizaciju u svojoj istoriji Mrkonjić Grad je dobio 1947. godine, kada su zanatlije (kovači, mutafdžije i stolari) osnovali zajedničku radionicu. Iz te male kombinovane radionice, iznikla je do 1973. godine fabrika vijaka, jedna od najmodernijih te vrste u zemlji. Zapošljavala je oko 400 radnika i poslovala je u sastavu Rudarsko-metalurškog kombinata Zenica. Pored toga, postojao je i niz drugih društvenih preduzeća: „Lisina“, „Manjača“, „Udarnik“, „Mladost“, „Zadružna trgovina“, „Krajina“, „Park“, „Mrkonjićputevi“, HE „Bočac“ i dr. Većina njih posluje i danas u manjem obimu, ali je kapital pretežno privatnog karaktera.

Fabrika vode „Voda Kruna“ je otvorena 19. marta 2008. godine. Voda potiče sa izvora „Orlov kamen“, koji se nalazi na planini Lisini na nadmorskoj visini od 870 metara. Ukupna investicija je vrijedila 10 miliona konvertibilnih maraka i spada u najveće investicije.

Hidroelektrane na Vrbasu - Najznačajniji privredni subjekt „motor“razvoja opštine je ZP Hidroelektrane na Vrbasu ad Mrkonjić Grad. Instalisane snage 110 MW. Hidroelektrana je izgrađena i puštena u rad 5. decembra 1981. godine od kada radi u sastavu „Elektrovrbasa“ sa sjedištem u Mrkonjić Gradu. Od 1992. godine Hidroelektrana posluje kao zavisno državno preduzeće ZDP „Hidroelektrane na Vrbasu“ su izvršile svojinsku i vlasničku transformaciju . Od februara 2005. godine preduzeće posluje kao akcionarsko društvo.

Mrkonjićputevi a.d . Mrkonjić Grad-Podbrdo-Osnovna djelatnost ovog preduzeća je izgradnja, održavanje i sanacija puteva. Pored osnovne djelatnosti u ovom preduzeću se proizvode i kameni agregati beton i asvalt. Preduzeće je jedno od vodećih u svojoj branši ima dugu poslovnu tradiciju. Ima preko 200 zaposlenih.

Poljoprivreda

Više od polovine stanovnika se bavi ratarstvom, stočarstvom, voćarstvom i živinarstvom. Jaka migraciona kretanja sposobne radne snage u druge krajeve zemlje i u inostranstvo naročito su izražena posljednjih godina i najviše se osjećaju u seoskim područjima.

Na području opštine ima oko 24.000 hektara obradive zemlje, koja je većinom rasprostranjena do 700 metara nadmorske visine. Poljoprivredna zemljišta zauzimaju 54 % od ukupne površine, a 80 % obradivog zemljišta je u posjedu individualnih poljoprivrednih proizvođača. Na njemu uspijevaju gotovo sve vrste žitarica, a najviše se gaji pšenica, kukuruz i ječam. U krajevima iznad 700 metara nadmorske visine stanovništvo se pretežno bavi stočarstvom i gajenjem onih poljoprivrednih kultura koje uspijevaju na toj visini.

Veoma značajan prirodni resurs predstavljaju šume u državnom i privatnom vlasništvu. One prekrivaju 44 % ukupne površine opštine (30.139 hektara). Područje Mrkonjić Grada je osobeno po mnogim rudnim i mineralnim bogatstvima, ali sa vrlo niskim stepenom iskorišćenosti. Od rudnog bogatstva eksploatišu se boksit, kvarc, bentonit i mermer.

Stari zanati

Kovački zanat je na ovim prostorima duga i stara tradicija, koja vuče korijene još iz srednjeg vijeka. Prema podacima sačuvanim iz doba Austrougarske, godišnje se u Mrkonjić Gradu izrađivalo 8.000 kosa, 15.000 noževa, 12.000 mutafa (pokrivač od kostrijeti), 20.000 zemljanih lonaca i znatan broj drugih predmeta.

Mnoge porodice su vještinu kovanja metala prenosile sa generacije na generaciju. Proizvodili su se različiti predmeti za potrebe domaćinstva, ali su najčuvenije kose zvane „varcarke“. Tehnologija njihovog kaljenja, od čega zavise kvalitet i vijek trajanja kose, je vjekovima bila strogo čuvana tajna. Najčešće je za njihovu proizvodnju korišćen čelik zvani „mazija“, koji se uvozio iz željezare „Franc Majer“ u austrijskom gradu Lincu. I danas u Mrkonjić Gradu radi nekoliko kovačnica.

Kultura

Kultura ima vrlo značajno mjesto kako u životu našeg grada tako i u cijelokupnoj društvenoj populaciji i zajednici.

Nosioci kulturnih dešavanja na području opštine su: JU Kulturni centar «Petar Kočić», JU Narodna biblioteka Mrkonjić Grad, Klub umjetničkih duša, KUD «Petar I Karađorđević Mrkonjić», „Gradsko pozorište“ i Dječiji hor „Mali princ.

Kulturni centar „ Petar Kočić“ je mjesto gdje se odvijaju sve usluge iz oblasti kulture kao što su: organizacija pozorišnih i kino predstava, koncerata, javnih predavanja, seminara, kurseva, izložbi različitog sadržaja književnih večeri, promocija knjiga i slično.

Sa Kulturnim centrom sarađuju Kulturno umjetničko društvo „Petar I Karađorđević Mrkonjić“, Gradsko pozorište“, Dječiji hor „Mali princ“ „ Klub umjetničkih duša“ kao i Odbor za kulturu opštine, osnovne i srednje škole, i nevladine organizacije koje takođe pružaju znatan napredak u razvoju kulture u opštini Mrkonjić Grad.

Svakog ljeta se u Turističkom centru Balkana tradicionalno održava manifestacija „Dani kosidbe - Memorijal Lazar Laketa“. Centralni dio manifestacije čini takmičenje domaćih i inostranih kosaca (u brzini košenja, količini pokošenog sijena i sl), a pored toga održavaju se smotre folklora, takmičenje u plivanju i druga sportska i kulturna dešavanja. Događaj je posvećen očuvanju tradicije ovog kraja, odnosno sjećanju na mrkonjićke kosce i kose „varcarke“, običaje itd.

Najznačajnije kulturno-umjetničke manifestacije:

Godišnja smotra folklora KUD Petar Karađorđević Mrkonjić (kraj januara)

Dan opštine Mrkonjić Grad (4. februar)

Vaskršnji sabor na Kolobari (za Vaskrs)

Dječiji festival „Djeca pjevaju gradu“ (krajem maja)

Kosačka smotra folklora (prvi petak u julu)

Festival dječijeg dramskog stvatralaštva Republike Srpske

Slava opštine (04.02.)

Sport

Na području opštine Mrkonjić Grad registrovano je 10 (deset) sportskih klubova koji funkcionišu u 7 (sedam) sportskih grana i to: fudbal, odbojka, košarka, stoni tenis, atletika, šah i džudo.

Pregled sportskih klubova: Fudbalski klub „Sloboda“, KK Mladost, ŽOK Balkana MP, STK Mimoza, DžK Atos, ŠK „ An pasan“, AK Petar Mrkonjić.

Opština Mrkonjić Grad organizuje ili direktno podržava veliki broj sportskih manifestacija a neke od njih su:

- Izbor sportiste i sportskog kluba opštine Mrkonjić Grad
- Dani kosidbe na Balkani
- Gospojinska ulična trka
- Street ball
- Turnir u malom fudbalu povodom Dana povratka
- Vaskršnji turnir…

U odnosu na prethodni period stanje sportskih objekata je mnogo bolje. Sagrađeni su sljedeći objekti i tereni: Sportska dvorana, gradski stadion, fiskulturna sala u Podrašnici i tereni za male sportove u mjesnim zajednicama.

Među sportistima se posebno izdvaja atletičar Đuro Kodžo, koji je u disciplini maraton učestvovao na Olimpijskim igrama u Sidneju 2000, Svjetskom prvenstvu u atletici u Edmontonu 2001. godine i na brojnim drugim takmičenjima.